Leasing Hakkında Genel Bilgiler
GENEL TANIMLAMA
GENEL TANIMLAMA
LEASING NEDİR?
Leasing Ülkemizdeki uygulamada Finansal Kiralama işlemini tanımlamaktadır.
Finansal Kiralama, uluslararası finans dilinde genel bir anlatımla “Leasing” olarak tanımlanan ve finansman amacı ile kiralama esasına dayanan bir dizi finansman yöntemlerinden birisidir ve her halde en önemlisi ve en geniş uygulama alanına sahip olanıdır.
Finansal Kiralama Kanunu gereğince işlem yapmak üzere kurulan Finansal Kiralama şirketleri kendilerini ” Leasing Şirketi” olarak isimlendirmekte ve finansal kiralama yanında uygulama teknikleri açısından taşıdıkları farklı özellikler nedeni ile değişik şekillerde isimlendirilen leasing işlemlerini de yapmaktadırlar.
Leasing olarak adlandırılan uygulamada, genel anlamda bir malın o mala ihtiyaç duyanlara bir bedel karşılığında kiralanması söz konusudur. Malın seçimi, alınması ve kiralanması aşamalarındaki değişken durumlara uygun olarak çok çeşitli leasing işlemi geliştirilmiştir. Zira özünde çok basit görünen bu işlemin hemen her türlü mal alımı için ortaya çıkabilecek her türlü değişken unsurlara son derece uyum gösterebilme özelliği bulunmaktadır. Örneğin bir taşıt aracının birkaç ay için kiralanması veya son derece kapsamlı bir üretim tesisinin sipariş edilerek uzun bir üretim dönemini takiben, montaj, test ve üretime başlaması ve 10 yıl süre ile kiralanması genel anlamda birer leasing işlemidir.
Bu nedenle, ortaya çıkmasından itibaren, uluslar arası finansman piyasalarında her özel durum için kiralayanların ve kiracıların tabi olacakları konular geliştirilerek, muhasebe, vergi ve kullanım açılarından uyulması gereken esaslar belirlenmiş ve her tür leasing işlemine karakterine uygun isimler verilerek bir uygulama disiplini sağlanmıştır.
13 Aralık 2012 tarihinde yayınlanan 6361 Sayılı yeni Finansal Kiralama Kanunu ile Ülkemizde Finansal Kiralama esaslarına dayalı "Leasing" işlemleri düzenlenmiştir. Finansal Kiralamanın en karakteristik özelliği kira dönemi sonunda işlemin anaparasının tamamen ödenmiş olması ve malın mülkiyetinin Kiracıya devredilmesidir. Nitekim, söz konusu Kanunda Finansal Kiralama işlemi,
"Bir finansal kiralama sözleşmesine dayalı olmak koşuluyla, bu Kanun veya ilgili mevzuatı uyarınca yetkilendirilen kiralayan tarafından finansman sağlamaya yönelik olarak bir malın mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi; kiracıya kira süresi sonunda malın rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması; kiralama süresinin malın ekonomik ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veya finansal kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri oluşturması hâllerinden herhangi birini sağlayan kiralama işlemi"
olarak tanımlanmıştır.
Detaylı özellikleri ilgili bölümlerde açıklanan Finansal Kiralama işleminde en basit anlamda üç taraf bulunmaktadır.
Öncelikle yatırım malına ihtiyaç duyan Kiracı, Sonra bu malı üreten veya satıcısı durumunda bulunan Satıcı ve Leasing (Finansal Kiralama) işlemini yürütecek olan Leasing Şirketi.
Leasing şirketinin, "Kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü bir kişiden veya bizzat kiracıdan satın aldığı veya başka suretle temin ettiği veya daha önce mülkiyetine geçirmiş bulunduğu bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasına" konu olacak mal için önereceği kira koşullarının Kiracı tarafından uygun bulunması halinde kiracı ile leasing şirketi arasında bir Finansal Kiralama Sözleşmesi imzalanacak ve leasing şirketi buna istinaden malı satın alıp kiracısına teslim edecektir. Bu aşamadan sonra kiracı sözleşme hükümlerine uygun olarak kiraları ve diğer yükümlülüklerini yerine getirecek ve kiralama dönemi sonunda da malı sembolik bir bedel karşılığında satın alacaktır.
Belirtilen şekilde gelişen leasing işlemi aşağıdaki gibi şematik olarak ifade edilebilir.
LEASING ÇEŞİTLERİ
Leasing işlemleri yapısal, hukuksal ve finansman niteliklerine göre çeşitli şekillerde uygulanmaktadır
Leasing genel anlamda bir malın o mala ihtiyaç duyanlara bir bedel karşılığında kiralanması olarak tanımlanmaktadır. Malın seçimi, alınması ve kiralanması aşamalarındaki değişken durumlara uygun olarak çok çeşitli leasing işlemi gelişirilmiştir. Zira özünde çok basit görünen bu işlemin hemen her türlü mal alımı için ortaya çıkabilecek her türlü değişken unsurlara son derece uyum gösterebilme özelliği bulunmaktadır. Örneğin bir taşıt aracının birkaç ay için kiralanması veya son derece kapsamlı bir üretim tesisinin sipariş edilerek uzun bir üretim dönemini takiben, montaj, test ve üretime başlaması ve 10 yıl süre ile kiralanması genel anlamda birer leasing işlemidir.
Bu nedenle, ortaya çıkmasından itibaren, uluslar arası finansman piyasalarında her özel durum için kiralayanların ve kiracıların tabi olacakları konular geliştirilerek, muhasebe , vergi ve kullanım açılarından uyulması gereken esaslar belirlenmiş ve her tür leasing işlemine karakterine uygun isimler verilerek bir uygulama disiplini sağlanmıştır.
Leasing işlemi diğer tüm ayırıcı özellikleri saklı kalmak üzere iki ana yapı olarak düzenlenmektedir Bu iki ana kiralama yöntemleri, yine uluslar arası mali piyasalarda ve literatürde "Fınancial Leasing" ve"Operational Leasing" olarak tanımlanmakta ve bu iki temel kiralama yönteminin Ulkemiz mali piyasalarında kabul gören dilimizdeki karşılıkları ise, "Finansal Kiralama" ve "Faaliyet Kiralaması" olarak yerleşmiş bulunmaktadır.
Finansal Kiralama, uluslararası finans literatüründe genel bir anlatımla bir “Leasing” işlemi olmasına rağmen özelde “Kiralama Yolu İle Finansman Sağlama” yöntemini ifade etmektedir. Faaliyet Kiralaması ise, genel anlamdaki leasing tanımlamasına uygun olarak ve “Finansman Sağlama” dışında ihtiyaç duyulan malın kiralanması işlemini tanımlamaktadır. Buna göre, finansman sağlama amaçlı olan “Finansal Kiralama” dışında kalan diğer her türlü kiralama işlemi “Faaliyet kiralaması” olmaktadır. Ülkemizde yakın zamana kadar Finansal Kiralama Şirketlerinin sadece “Finansal Kiralama” işlemleri yapmalarına izin verilmekte idi. 13.12.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6361 Sayılı yeni Kanun ile Finansal Kiralama şirketlerinin “Faaliyet Kiralaması” işlemlerini de yapabilmelerine izin verilmiştir. Böylece Finansal Kiralama Şirketleri genel anlamda “Leasing” olarak belirtilen tüm kiralama işlemlerini yürütme olanağını elde etmiş ve artık gerçekten birer “Leasing Şirketi” hüviyetini kazanmış olmaktadır.
6361 Sayılı Kanunda “Finansal Kiralama” işleminin tarifi aşağıdaki şekilde yapılmıştır.
“Bir finansal kiralama sözleşmesine dayalı olmak koşuluyla, bu Kanun veya ilgili mevzuatı uyarınca yetkilendirilen kiralayan tarafından finansman sağlamaya yönelik olarak bir malın mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi; kiracıya kira süresi sonunda malın rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması; kiralama süresinin malın ekonomik ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veya finansal kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri oluşturması hâllerinden herhangi birini sağlayan kiralama işlemi”
Buna göre bir “Finansal Kiralama” işleminden bahsedilebilmesi için öncelikle Kanunun “Yetkilendirilen Kiralayan” olarak tanımladığı katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları ile finansal kiralama şirketleri ile “Kiracı” olarak tanımladığı Finansal kiralamayı kabul eden arasında adı “Finansal Kiralama Sözleşmesi” olan bir sözleşmenin imza edilmesi ve bu sözleşmede;
a) Kanun veya ilgili mevzuatı uyarınca yetkilendirilen kiralayan tarafından finansman sağlamaya yönelik olarak bir malın mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi;
b) Kiracıya kira süresi sonunda malın rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması,
c) kiralama süresinin malın ekonomik ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veyad) Finansal Kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri oluşturması
hallerinden herhangi birinin sağlanması gerekmektedir.
Leasing uygulaması, yapılan işlem olarak oldukça basit görülmesine rağmen, bir malın konu olduğu hemen her türlü alış veriş işlemine uygulanması mümkün olan esnek bir nitelik taşımaktadır. Bu nedenle, yukarıda belirtilen iki ana konu paralelinde yürütülen leasing işleminin çeşitleri, konusuna, taraflarına, satınalma işleminin özelliklerine, ödeme şekillerine göre ve buna benzer çok sayıda kıstasa göre belirlenebilmektedir.
Nitekim, uluslararası piyasalardaki uygulamada “Leasing” olarak tanımlanan ve Finansal Kiralama veya Faaliyet Kiralaması uygulamalarının ortaya çıkan ihtiyaca göre çeşitlendirilmeleri sonucunda geliştirilen çok sayıda kiralama yöntemleri bulunmaktadır. Genel olarak Finansal Kiralama veya Faaliyet Kiralaması esasları uygulamaları çerçevesinde yürütülen bazı kiralama işlemleri aşağıdaki belirtildiği gibi isimlendirilmektedir.
Hire-Purchase
Blanket Leasing
Cross-Border Leasing (Sınır Ötesi Kiralama)
Domestic Leasing (Yurt İçi Kiralama)
Sale And Lease Back (Satıp Geri Kiralama)
Sub-Leasing (Alt Kiralama)
Vendor Leasing (Satışa Yardımcı Kiralama)
Wet Leasing (Mürettebat ve Giderler Dahil Gemi ve Uçak Kiralama)
Dry Leasing (Mürettebat ve Giderler Hariç Gemi ve Uçak Kiralama)
Single Investor Lease (Malın Kiralayanın Kaynakları İle Alınması)
Leveraged Lease (Malın Kredi Kaynakları İle Alınarak Kiralanması)
Full Pay Out Lease (Kiralayanın Mal ve Giderlerini Tahsil Ettiği Kiralama)
True Leasing (Kiracıya Malı Piyasa Değerinden Alma Yetkisi Verilmesi)
Bu uygulamalardan Ülkemizde en yaygın olarak kullanılanlar ile ilgili olarak "Uygulama Özellikleri" bölümünde ve tüm bilgilerin yer aldığı "E-Kitap" içeriğinde ayrıntılı bilgi bulunmaktadır.
LEASING İŞLEMİNİN AŞAMALARI
Leasing işleminin aşamaları aşağıda açıklandığı şekilde özetlenebilir.
Finansal Kiralama işlemi Ülkemizde, 13.12.2012 tarih ve 6361 sayılı Kanun ve bu Kanuna göre yapılan yasal düzenlemeler çerçevesinde yürütülmektedir.
Kanun hükümlerine göre finansal kiralama işlemi; Kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyedliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşme kapsamında yürütülmektedir. Finansal Kiralama sözleşmesine patent gibi fikri ve sınai haklar dışında taşınır veya taşınmaz mallar konu olabilmekte ve kira bedeli ve ödeme dönemleri taraflarca sabit veya değişken olarak ve Türk Lirası veya Merkez Bankasınca alım-satımı yapılan döviz cinsinden belirlenmektedir.
Buna göre finansal kiralama işlemi özet olarak önce Kanunda kiracı olarak adlandırılan ve leasing işleminden yararlanacak olan yatırımcının kiralayacağı malı ve satıcısını belirlemesi ve daha sonra temin ettiği proforma fatura ile leasing şirketine baş vurması gerekmektedir. Bu aşamada birden fazla leasing şirketi ile temas ederek onların önerecekleri kira ödeme koşullarını inelemesi ve kendisi için en uygun kira ödeme planını belirlemesi mümkün bulunmaktadır.
Kira ödeme planını uygun görüldüğünde kiracı ilgili leasing şirketine işlemin yapılması için başvuruda bulunacaktır.
Leasing Şirketi yapılan başvuruyu kredi komitesinde değerlendirecek ve işlemin nihai uygulama koşullarını ve hangi teminatlar karşılığında yapılacağına karar verecektir. Kredi kararı kiracı tarafından kabul edildikten sonra taraflar Finansal Kiralama sözleşmesini imzalayacaklardır.
Sözleşmenin imzasını takiben Kiracı kredi kararında belirlenen tüm koşulları yerine getirecektir. Bunu takiben Leasing şirketi satıcı ile temasa geçecek ve sözleşme konusu malın siparişini teyit edecek ve satış faturası karşılığında mal bedelini satıcı firmaya ödeyerek malın satın alma işlemini gerçekleştirecektir. Aynı zamanda satıcıya malın kiracısına teslim edilmesi için yazılı talimat verecektir.
Malı teslim alan Kiracı, Teslim Belgesini imzalayacak ve böylece mal Kiracının zilyetdiğine geçmiş olacaktır. Bundan sonra Kiracı sözleşme ekindeki ödeme planına uygun olarak kiraları ödeyecektir.
Sözleşme süresinin sonunda da Leasing Şirketi malı kiracısına sembolik bir bedel karşılığında satarak devredecektir.
Leasing işleminin yukarıda belirtilen akışı aşağıdaki tablodaki gibi özetlenebilir.
KİMLER LEASING YAPABİLİR?
Leasing işlemini tüm gerçek ve tüzel kişiler yapabilir.
Finansal Kiralama Kanununa göre Kiracı, “Finansal Kiralamayı kabul eden” olarak tanımlanmıştır. Buna göre “Kiracı” sıfatı ile ilgili olarak herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır ve her türlü gerçek ve tüzel kişiler finansal kiralama sözleşmesinde taraf olabilmektedir.
Örneğin ticari faaliyet içerisinde bulunan her türlü şirket veya firmalar ile şahıs firmaları yapacakları yatırımlar için gereken makine, ekipman, araç, gereç veya gayrımenkuller için finansal kiralama işlemi yapabileceği gibi, hiçbir ticari faaliyeti bulunmayan gerçek kişiler de özellikle araç ve gayrımenkul edinilemsi amacına yönelik olarak finansal kiralama işleminde kiracı taraf olabilirler.
Bu konuda Leasing şirketleri belirledikleri yöntem uygulamalarına göre belirli kişilere, örneğin ticari vasfı bulunmayan şahıslara, leasing işlemi yapmayabilirler